Terjemahan
Pembantaian di Galung Lombok
Tugas Depot Militer Pasukan Khusus di bawah
pimpinan Vermeulen setelah beraksi di Soeppa, belumlah selesai. Beberapa hari
kemudian, pada hari Selasa, 1 Februari 1947, terjadi drama yang terbesar. Pagi
hari itu masih gelap ketika militer Belanda menyisir beberapa desa di didaerah
Majene, di bagian utara Sulawesi Barat. Menurut dinas intel, para nasionalis
yang memberontak akan menyerang Majene pada hari itu. Seperti biasanya, seluruh
warga dikeluarkan dari rumah mereka dan digiring ke sebuah ladang padi yang
kering. Di situ lah Vermeulen memanggil nama-nama 29 orang orang pria yang
sebelumnya sudah pernah ditahan tetapi kemudian dilepaskan kembali. Bagi
Vermeulen persoalannya sudah jelas: mereka adalah teroris. Alasannya karena sewaktu
penahanan mereka yang sebelumnya, mereka ternyata menyandang surat keterangan
dengan cap organisasi perlawanan Angkatan Laoet Repoeblik Indonesia. Hukumannya
sudah pasti: peluru di kepala.
Letnan Muda tersebut menunjuk 3 orang
pembantu dan berempat mereka menembakan peluru ke kepala ke-29 orang tersebut.
‘Pemurnian’ (istilah yang dipergunakan sendiri oleh Vermeulen) telah dimulai. Kemudian 16 orang pria dipisahkan, mereka dikeluarkan dari penjara dan
dibawa ketempat ini dengan satu tujuan tertentu: untuk ditembak mati. Setelah eksekusi
yang terakhir ini, penyaringan yang yang sebenarnya mulai dilancarkan. Pimpinan
desa ditanya siapa diantara orang yang dikumpulkan disitu adalah penjahat.
Mereka pun ditembak mati. Ketika pimpinan desa tidak lagi mau menjawab,
orang-orang dipilih secara acak dan ditembak ditempat. Kapiten Ryborz dari KNIL
membantu pada eksekusi tersebut. Dalam waktu satu jam, lebih dari 200 orang
Indonesia dibantai. Ladang tersebut menjadi kubangan darah.
Saat
berlangsungnya pembantaian tersebut, Vermeulen mendapat berita bahwa satu
patroli diserang gerilyawan. 3 Orang militer Pasukan Khusus Belanda dikatakan
telah terbunuh. Vermeulen segera beranjak memeriksa. Sementara itu Komandan Stufkens
memerintahkan Ryborz untuk meneruskan eksekusi. Korban pun bertambah dengan 30
orang lagi. Van Groenendaal, yang tidak hadir pada aksi-aksi ini tetapi berada
bersama Westerling di daerah Sulawesi lainnya, dikemudian hari mendengar dari
kawan2nya apa yang terjadi dengan ketiga orang DST yang dibunuh tersebut.
“Mereka dipancing oleh seorang wanita! Mereka sedang beristirahat di tepi jalan
ketika didatangi oleh seorang wanita cantik yang mengajak mereka ke kampung.
Dengan bodohnya mereka menurut dan kemudian ditemukan telah dicincang!” Tidak jelas dalam keadaan yang bagaimana
anggota patroli tersebut ketika ditemukan oleh Vermeulen, tetapi pasti dalam
keadaan cukup mengerikan. Menurut seorang saksi mata, tentara Belanda tsb.
ditemukan digantung dari sebatang pohon ditepi jalan dengan kemaluannya
dipotong dan dijejalkan kedalam mulut mereka. Sekembalinya ke Galung Lombok,
Vermeulen jelas sangat gusar.
Pembalasan dendam Vermeulen
Sebagai tidakan
balas dendam, orang-orang yang berasal dari kampong para penyerang, dipisahkan
dari yang lainnya. Kemudian terjadi penembakan membabi buta. Setelah beberapa
menit penembakan tepat arah ke gerombolan orang penduduk kampung itu yang
sangat mencekam, Mayor Stufkens keluar dari semak2 setelah katanya “buang air”
dan menghentikan penembakan. 75 Dari 115
orang kampung Segeri telah tergeletak mati. Dari penduduk Tahlolo ternyata 60
orang yang terbunuh. Yang lain, kurang dari separohnya, ternyata sempat
menghindari diri dari penembakan. Di ladang tersebut masih pula bergelimpangan
mayat-mayat yang dieksekusi pagi harinya. Ternyata yang mati jumlahnya 364
orang. Mayat-mayat tersebut dipendam dalam kuburan masal. Setelah itu beberapa
kampung dibakar dan diratakan dengan tanah.
Menurut
keterangan Vermeulen, orang-orang melarikan diri, oleh karena itu ditembaki.
Menurut seorang tua dari Galung Lombok
yang kini sudah buta, kejadiannya justru sebaliknya. Semua orang digiring
ke kampung tersebut dan mulai ditembaki. Ketika mulai ditembaki, saya bersama 9
orang lainnya berusaha melarikan diri. Kami melarikan diri dengan gerakan
zig-zag, namun 9 orang terbunuh, hanya saya yang selamat. Anak-anak pun turut
terbunuh. Kebetulan mungkin, karena mereka berdekatan dengan orang tuanya”.
Saksi mata lainnya bernama B. Lahir, mengisahkan: “Semua orang digiring ke
Galung Lombok, termasuk wanita dan anak-anak. Orang-orang yang berasal dari
Segeri dipisahkan dan semuanya ditembak mati. Ayah B. Lahir termasuk menjadi
korban. Pada saat itu ia sendiri dibopong oleh ayahnya, tetapi dirinya sempat
diselamatkan oleh neneknya. Mereka menodongkan laras bedil kedalam mulut ayah
saya. Paman saya sempat menyelamatkan diri dengan cara menelusup dibawah
mayat-mayat, melumurkan wajahnya dengan darah dan pura-pura mati. Ketika
tumpukan mayat-mayat diperiksa kembali dengan ditendangi sekalipun untuk
memastikan bahwa semuanya telah mati, ia tidak bereaksi”.
Hanya beberapa
orang saksi tersisa yang bisa mengisahkan kejadian ini. Memang dikemudian hari
ada usaha melakukan rekonstruksi pembantaian tersebut, tetapi saksi-saksi mata
tidak pernah didengar. Hal tersebut jelas dari fakta sebutan yang dipergunakan bagi
drama tersebut:’ Panik penembakan di Galung Galung’. Namun 60 tahun kemudian,
ketika ditanyakan di desa Galung Galung, penduduk disitu menunjukkan tempat
yang berjarak 15 km dari situ, pembantaian tersebut berlangsung di Galung
Lombok! Selama 60 tahun, namanya berbeda, kampungnya berbeda… Para saksi tidak
saja menunjukkan lokasi yang tepat, tetapi laporan resmi bertambah dengan fakta-fakta yang lebih menyerikan; anak-anak yang
terbunuh… Laporan resmi tidak pernah mengusik hal tersebut. Mungkin saja, melihat
kenyataan bahwa nama tempat yang sengaja dikelirukan, kesaksian-kesaksian
tersebut memang benar adanya. Sekali lagi… “hal-hal yang tidak tercatat’.
---------------------------------------------------------
Laporan-laporan
resmi
Bertolak belakang dengan perintah dan
kebiasaan, Mayor KNIL J.Stufkens tidak
membuat laporan mengenai kejadian di ladang padi kering tersebut. Kejadian di Galung Lombok baru direkonstruksikan dikemudian hari. Namun
ketika itu pembantu letnan Vermeulen sudah lama meninggalkan Sulawesi. Ia berangkat pada
tanggal 5 Februari, segera setelah kejadian dramatis di Galung Lombok, cuti (?)
ke Jawa. Westerling pernah menyatakan bahwa ia memindahkan Vermeulen setelah
menerima laporan tentang kekejian yang telah berlangsung, tapi hal tersebut tidak
pernah dinyatakan hitam di atas putih. Di laporan resmi tidak ada indikasi
apapun bahwa suatu kegaduhan besar telah terjadi di Galung Lombok.
Desas-desus dari pihak pejabat-pejabat
pemerintahan mengenai tindak-tanduk militer KNIL (jadi bukan dari anggota Depot
Pasukan Khusus) di Pare-pare, menyebabkan Jaksa Agung Felderhof di Batavia bertanya-tanya
apakah “ekses-ekses seperti itu mungkin benar terjadi”. Pada tanggal 7
Pebruari, iapun minta penjelasan kepada Veldhuis, Perwira Yustisi di Makassar.
Sekali lagi, Galung Lombok tidak disebut-sebut, yang dipersoalkan adalah
kejadian-kejadian yang terdahulu. Sementara masih menunggu jawaban Veldhuis,
desas-desus yang terdengar oleh Felderhof semakin gencar. Maka Felderhof pun
memanggil rapat dengan Jendral Spoor dan Mayor Jendral Buurman van Vreeden.
Serta merta perkembangan berjalan gencar: Rapat tersebut memutuskan bahwa hukum
darurat (Stand Recht) yang kebetulan baru
saja dikuasakan kepada seluruh jajaran perwira tepat setelah pembantaian Galung
Lombok, ditarik kembali. Bersamaan dengan itu,
Kolonel De Vries diperintahkan mempersiapkan penarikan kembali Depot Pasukan
Khusus. Maka pada tanggal 4 Maret 1947, Westerling berangkat dari Sulawesi
Selatan, dilepas oleh beberapa ribu penduduk yang secara ‘spontan’ datang ke
pelabuhan.
Sementara itu
desas-desus mengenai tindak-tanduk Depot Pasukan Khusus telah sampai di
Belanda. Pertanyaan diajukan ke Parlemen, sebuah komisi pemeriksa dibawah
pimpinan Mr. Enthoven diperintahkan memeriksa hal itu. Satu setengah tahun
kemudian, pada penghujung tahun 1948, laporan akhir komisi tersebut menyebutkan
bahwa ekses-ekses memang telah terjadi. Kejadian di Galung Galung (loh?)
ternyata dianggap keterlaluan sehingga memerlukan pemeriksaan kriminal. Jendral
Spoor dan Van Mook menyetujuinya dan Kabinet di Den Haag menyetujui pengusutan secara hukum. Yang ditugaskan
adalah Raadsheer-commissaris G.L. Paardekoper. Hasil pemeriksaan oleh
Paardekoper resmi disampaikan pada akhir tahiun 1949, menjelang penyerahan
kedaulatan. Telah disepakati bahwa persoalan-persoalan Pengadilan Militer
Hindia Belanda akan dialihkan kepada pihak Belanda. Ternyata pengaturan itu
tidak dilakukan untuk laporan Paardekooper. Mungkin karena dirasakan politis
terlalu rancu. Laporan tersebut tidak dikirim ke Belanda, perwakilan Belanda di
Indonesia mengatakan berkas laporan tersebut “terlalu tebal untuk dibuatkan
salinannya.” Maka Menteri KVP Van Maarseveen pun memutuskan tidak meneruskan penuntutan
tersebut; tanpa berkas tidak ada perkara.
Sementara itu
anggota parlemen Belanda terus mendesak dan komisi pemeriksaan yang kedua
kalinya dibentuk. Akhli hukum Mr. Van der Rij dan Mr. Stam mendapat tugas
memeriksa secara tuntas kejadian2 di Sulawesi pada saat diberlakukan “Stand Recht” (diadili ditempat). Pada
saat pemeriksaan mereka, ternyata bahan bukti sudah hilang. Namun Van Rij dan
Stam mengumpulkan banyak keterangan saksi dan fakta-fakta. Baru pada bulan
Agustus 1954 laporan mereka yang menghebohkan itu dibeberkan. Vermeulen, Ryborz
dan Stufkens dipersalahkan. Namun bukan hanya mereka; menurut kedua akhli hukum
tersebut, juga otoritas sipil yang merestui, mendiamkan atau justru mendorong
aksi-aksi tersebut tidak boleh terlewatkan. Laporan tersebut dipersembahkan kepada
Kabinet Drees ke-3. Sebelumnya Drees sudah pernah menyatakan keengganannya
menuntut Westerling. Penuntutan seperti itu, selang hanya beberapa waktu
setelah pengalihan kekuasaan akan terlalu menghebohkan. Bagaimana mungkin dewan
menteri dapat mempertanggungjawabkan penuntutan ke-3 orang tersebut tapi tidak terhadap Westerling?
Demikianlah, seluruh
laporan tersebut dipeti-es-kan. Laporan Van Rij – Stam tidak dipublikasikan.
Baru pada tahun 1969, ketika sebuah laporan TV “Latar Belakang Pemberitaan”
mengungkit masalah kejahatan yang terjadi di Indonesia itu disiarkan,
kesimpulan-kesimpulan laporan tersebut mulai terkuak. Acara TV tersebut
mengakibatkan kegusaran publik dan diadakannya pemeriksaan baru: De Excessennota. Kejadian di Sulawesi
hanyalah sebagian kecil dari catatan kejahatan perang yang diteliti di
Indonesia dalam masa pasca PD II dibawah pemerintah Belanda. Catatan-catatan
tersebut selanjutnya tidak membawa tindak lanjut apapun, kecuali Westerling
menjadi lambang segala ekses yang pernah berlangsung di India Belanda.
Persoalannya kembali dipeti-es-kan.
Tulisan oleh
Karin van den Born
Penelitian oleh
Karin van den Born dan Maarten Hidskes
Penyusunan oleh
Erik Willems
-------------------------------------------------------
Diterjemahkan
ke bahasa Indonesia oleh Rudolph Baer.
=======================================
Galung Lombok
Het Depot
Speciale Troepen onder leiding van Vermeulen was na de actie in Soeppa nog niet
klaar. Een paar dagen later, op dinsdag 1 februari 1947, vond het grootste
drama plaats. Het was vroeg in de ochtend en nog donker toen Nederlandse
militairen enkele dorpen in de buurt van Madjene in het noordelijke deel van
Zuid-Celebes uitkamden. Volgens de inlichtingendienst zouden opstandige
nationalisten die dag Madjene aanvallen. Zoals gebruikelijk werden eerst alle
bewoners uit hun huizen gehaald en bijeengedreven op een drooggevallen
rijstakker. Daar dreunde Vermeulen de namen op van negenentwintig mannen die
eerder al waren opgepakt, maar weer waren vrijgelaten. Voor hem stond het vast:
dit waren terroristen - om de eenvoudige reden dat ze bij hun aanhouding in het
bezit bleken van papieren met het zegel van de verzetsorganisatie Angkatan
Laoet Republik Indonesia. Daarmee stond ook hun straf vast: de kogel.
De
onderluitenant wees drie helpers aan en met z'n vieren schoten ze de
negenentwintig ieder een kogel door het hoofd. De 'zuivering' (zoals Vermeulen
het zelf noemde) was begonnen. Vervolgens liet hij zestien mannen apart zetten.
Alle zestien waren gevangenen, die met maar één bedoeling uit gevangenis waren
gehaald en naar deze plek gebracht: om te worden doodgeschoten. Na deze
executie begon pas de eigenlijke zuivering. Aan de dorpsoudste vroeg Vermeulen
of er misdadigers onder de bijeengedreven dorpelingen waren. Ook zij werden
doodgeschoten. Weigerde de dorpsoudste iets te zeggen, dan werden er willekeurige
slachtoffers gekozen. Kapitein Ryborz van het KNIL assisteerde bij de
executies. Binnen een uur werden ruim tweehonderd Indonesiërs vermoord. De
rijstakker werd een dodenakker.
Nog tijdens de
executies vernam Vermeulen dat een paar kampongs verderop mogelijk een
patrouille van het Depot was aangevallen. Drie Nederlandse militairen van de
Speciale Troepen zouden zijn gedood. Vermeulen ging direct op onderzoek uit. In
de tussentijd gaf commandant Stufkens aan Ryborz de opdracht door te gaan met
de executies. Nog eens dertig doden. Van Groenendaal, die zelf niet bij deze
acties aanwezig was maar met Westerling elders op Celebes zat, hoorde later van
zijn maten wat er met de DST'ers was gebeurd. "Die drie hebben zich laten
verleiden door een meid! Ze waren op patrouille en in de berm van de weg aan
het uitrusten. En toen kwam er een mooie meid en die verzocht ze mee in de
kampong te gaan. Ze waren zo dom om dat te doen en zijn gelijk in de pan
gehakt! Ze hebben ze naderhand gepontomd - in mootjes gehakt - teruggevonden."
Hoe Vermeulen zijn mannen precies heeft aangetroffen, is niet duidelijk. Maar
het zal behoorlijk akelig geweest zijn. Volgens een plaatselijke getuige had de
guerrilla de militairen aan de kant van de weg in een boom gehangen met afgesneden
penis in de mond. Bij terugkomt was Vermeulen in ieder geval woedend.
De wraak van Vermeulen
Uit wraak liet
Vermeulen de mannen die uit dezelfde kampong afkomstig waren als de overvallers
apart zetten. Wat volgde, had alles van een wilde schietpartij. Na enkele
verschrikkelijke minuten waarin gericht gevuurd werd op de wanordelijke groep
kampongbewoners kwam majoor Stufkens uit de bosjes waar hij, naar hij later
beweerde, 'zijn behoefte' deed, en stopte de vuurpartij. Van de 115 mannen uit
Segeri lagen er vijfenzeventig dood op de grond. Van de inwoners van Tahlolo
bleken er zestig vermoord. De anderen, minder dan de helft, slaagden erin aan
het vuur te ontkomen. Op de rijstakker lagen ook nog de lichamen van de mannen
die vroeger in de ochtend waren gefussilleerd. In totaal bleken er die dag 364
doden te zijn. De lichamen werden in een massagraf geworpen. Daarna werden
verschillende kampongs in brand gestoken en met de grond gelijk gemaakt.
Volgens latere
verklaringen van Vermeulen vluchtten de mannen en werd daarna pas het vuur
geopend. Maar volgens een oude blinde man in Galung Lombok ging het precies
andersom: "Ze brachten alle mensen naar dit dorp en ze begonnen op
iedereen te schieten. Toen ze begonnen te schieten, probeerde ik met tien
andere mensen weg te lopen. We liepen zigzag, maar negen werden vermoord,
alleen ik kon zigzaggend wegkomen. Er werden ook kinderen vermoord. Dat was per
ongeluk...ze stonden ernaast." Een andere plaatselijke getuige, B. Lahir,
vertelt: "Ze brachten alle mensen naar Galung Lombok, ook vrouwen en
kinderen. Ze selecteerden de mensen die uit Segeri kwamen. En alle mensen uit
Segeri werden vermoord." Onder de slachtoffers was ook de vader van Lahir.
Hijzelf zat, als klein kind, op dat moment op de rug van zijn vader maar werd
nog net door zijn oma gered. "Ze duwden m'n vader een geweerloop in de
mond." De oom van Lahir kon zichzelf redden door onder de lijken te
kruipen, bloed op zijn gezicht te smeren en te doen of hij dood was. Zelfs toen
de Nederlandse militairen nog eens op het stapeltje lijken trapten om te
controleren of iedereen dood was, verraadde de oom van Lahir zichzelf niet.
Het zijn
slechts een paar getuigenissen van mensen die het nog na kunnen vertellen. Er
zijn later wel pogingen gedaan een reconstructie van het bloedbad te maken maar
plaatselijke ooggetuigen zijn nooit eerder gehoord. Dat blijkt alleen al uit
het feit dat het drama officieel bekend werd onder de noemer 'de vuurpaniek van
Galung Galung'. Maar bij navraag in het dorp Galung Galung, 60 jaar later, verwijzen
de bewoners naar 15 kilometer verderop: het bloedbad had plaats in Galung
Lombok! Zestig jaar lang de verkeerde naam, het verkeerde dorp... De getuigen
wijzen niet alleen de exacte geografische locatie aan, maar kleuren het
schrikwekkende beeld dat uit de officiële rapporten opdoemt met nog gruwelijker
details; vermoorde kinderen...daar maakten de rapporten geen melding van. Het
zou, gezien de vastgestelde vergissing in de plaatsnaam, toch waar kunnen zijn.
Misschien weer iets dat 'buiten de boekjes bleef...'.
-------------------------------------
Officiële rapporten
Tegen
instructie en gewoonte in maakte KNIL-majoor J. Stufkens geen rapport op van
wat er gebeurd was op de rijstakker. De gebeurtenissen in Galung Lombok zijn
pas later gereconstrueerd. Maar toen was onderluitenant Vermeulen al lang weg
van Celebes. Hij verliet op 5 februari 1947, dus vlak na het drama in Galung
Lombok, het eiland en ging (op verlof?) naar Java. Westerling beweerde later
dat hij Vermeulen had weggezonden nadat hem de laatste gruwelijkheden ter ore
waren gekomen maar dat is niet zwart op wit vastgelegd. Niets in de officiële
papieren duidt erop dat de gebeurtenissen in Galung Lombok destijds voor
commotie zorgden.
Geruchten van
bestuursambtenaren over het optreden van KNIL-militairen (en dus niet van het
Depot Speciale Troepen!) te Paré Paré deden procureur-generaal Felderhof te
Batavia vrezen dat "het plegen van dergelijke excessen weleens
waarheid" zou kunnen zijn. Hij vroeg daarover op 7 februari aan Veldhuis,
de officier van justitie te Makassar, opheldering. Nogmaals, Galung Lombok was
daarbij niet in het geding, het ging om eerdere acties. Terwijl het antwoord
van Veldhuis uitbleef, stroomden meer geruchten bij Felderhof binnen. Dat had
tot gevolg dat Felderhof op 21 februari een vergadering met generaal Spoor en
generaal-majoor Buurman van Vreeden bijeenriep. Opeens gingen de ontwikkelingen
snel: de vergadering besloot het noodrecht, dat juist na het drama Galung
Lombok was toegekend aan alle officieren, in te trekken. Tegelijkertijd werd
kolonel De Vries opgedragen het vertrek van het Depot Speciale Troepen voor te
bereiden. Op 4 maart was het zover: Westerling vertrok van Zuid-Celebes,
uitgewuifd door enkele duizenden inwoners die 'spontaan'naar de haven waren
gekomen.
Inmiddels waren
geruchten over het optreden van het Depot Speciale Troepen tot Nederland
doorgedrongen. Er werden kamervragen gesteld. Een onderzoekscommissie onder
leiding van mr. Enthoven moest de kwestie onderzoeken. Na anderhalf jaar, eind
1948, meldde het eindrapport van de commissie dat er sprake was van excessen. Zo
waren o.a. de gebeurtenissen te Galung Galung (sic!) volgens de commissie te
ernstig om géén strafvervolging in te stellen. Generaal Spoor en Van Mook waren
het hiermee eens en het kabinet in Den Haag stemde in met een gerechtelijk
vooronderzoek. Raadsheer-commissaris G.L. Paardekooper werd hiermee belast. Dat
onderzoek lag in de herfst van 1949 ter tafel, vlak voor de
souvereiniteitsoverdracht. Volgens afspraak zouden de lopende zaken van het
Indisch Militair Gerechtshof worden overgedragen aan Nederland. Maar met het
rapport Paardekooper gebeurde dat niet. Waarschijnlijk omdat het politiek te
gevoelig lag. Het rapport kwam niet naar Nederland, de Nederlandse
vertegenwoordiging in Indonesië liet weten dat het "te dik was om er een
afschrift van te maken". Daarop besloot KVP-minister Van Maarsseveen van
verdere vervolging af te zien; zonder dossier was er geen beginnen aan.
Ondertussen
bleef de kamer aandringen en werd een tweede onderzoekscommissie uitgezonden.
De juristen Mr. Van Rij en Mr. Stam kregen de opdracht volledig verslag uit te
brengen van de gebeurtenissen op Celebes ten tijde van het standrecht. Tijdens
hun onderzoek bleek bewijsmateriaal verdwenen. Toch verzamelden Van Rij en Stam
veel getuigenissen en feiten. Pas in augustus 1954 brachten ze hun
vernietigende rapport uit. Vermeulen, Ryborz en Stufkens waren verantwoordelijk
voor misstanden, maar zij niet alleen. Volgens de juristen konden ook "de
burgerlijke autoriteiten, die hun handelingen goedkeurden, verzwegen,
aanmoedigden of door de vingers zagen" niet buiten schot blijven. Het
rapport werd aangeboden aan het derde kabinet Drees. Eerder al had Drees laten
weten niet voor de vervolging van Westerling te voelen. Zo'n affaire zou, kort
na de overdracht, te veel politiek gevoelig stof doen opwaaien. En hoe zou de
ministerraad het kunnen verantwoorden om Westerling buiten vervolging te
stellen en de drie andere mannen wel aan te klagen?
Zo verdween de
hele affaire Celebes in een la. Het rapport Van Rij Stam werd niet openbaar
gemaakt. Pas in 1969, toen een tv-uitzending van Achter het Nieuws de wandaden
in Indonesië oprakelde, kwamen de conclusies van het rapport naar buiten. De
uitzending leidde tot publieke verontwaardiging en een nieuw onderzoek: de
excessennota. Celebes was daarin slechts een klein onderdeel, want het
onderzoek betrof alle wandaden die in het naoorlogse Indonesië onder
Nederlandse verantwoordelijkheid waren gepleegd. Consequenties had de nota
verder ook niet, behalve dat Westerling in de discussie voor velen het symbool
werd van alle excessen die in voormalig Nederlands-Indië hadden plaatsgevonden.
Opnieuw ging de kwestie daarmee in feite in de doofpot.
Tekst: Karin
van den Born
Research: Karin
van den Born en Maarten Hidskes
Regie en
samenstelling: Erik Willems
=============================================
Terjemahan
Sejarah 18
Januari 2007
Maut mengancam di Sulawesi
Siaran
Nederland 2, pukul 21:25
Malam ini
siaran bagian kedua dari dua
serangkai mengenai Sulawesi Selatan. Aksi pembersihan yang mengenaskan oleh
Depot Pasukan Khusus, tepat 60 tahun yang lalu, benar2 tidak lagi terkendalikan
setelah Komandan Westerling memecah pasukannya. Pasukan berjumlah 60 orang
dibawah pimpinan Pembantu Letnan J.B. Vermeulen yang menangani bagian utara
daerah itu melakun ekses-ekses yang teramat sangat kejamnya.
Akan
ditampilkan pula para saksi yang masih hidup yang akan menuturkan hal-hal yang
sangat mengejutkan mengenai tindak-tanduk militer Belanda. Pasukan Komando
dibawah pimpinan Westerling tersebut dikirim ke Sulawesi Selatan karena situasi
disana dirasakan tidak lagi terkendalikan. Maut mengancam di segala penjuru,
gerombolan berkelana kesan-kemari melakukan berbagai bentuk kekerasan.
Westerling
mendapat mandat dari atasannya untuk menumpas gerombolan-gerombolan tersebut
dengan segala cara. Cara yang dipilihnya adalah dengan eksekusi para tersangka
di tempat, namun selang beberapa waktu, ketelitian pemeriksaan semakin memudar.
Akhirnya, sebagaimana nyata dari pemeriksaan oleh otorita Belanda maupun dari
kesaksian-kesaksian, aksi-aksi pembersihan tersebut serta merta berubah menjadi
pembunuhan masal.
Bahkan, pada tanggal 1 Februari 1947 terjadi pembunuhan 364
orang ketika militer Belanda secara membabi buta menembaki kerumunan orang.
Menurut laporan dari dua kali pemeriksaan oleh komisi resmi Belanda diawal
tahun ‘50-an, tempat kejadian itu di desa Galung Galung. Pembuat dokumenter
Erik Willems dari “Andere Tijden” (wartawan yang pertama kalinya berkunjung ke
lokasi), menemukan kekeliruan tempat; ternyata tidak pernah ada pemeriksaan
atas kejadian itu di lokasi. Ternyata tempat kejadian adalah Galung Lombok.
Tidak ada orang
Belanda yang pernah dihukum atas kejadian tersebut. Westerling dinyatakan kebal
hukum karena menjalankan perintah atasan sehingga pemeriksaan terhadap
bawahannya pun dihentikan di awal tahun 50-an.
------------------------------------------
Diterjemahkan
oleh Rudolph Baer
********
Sumber:
Harian TROUW
geschiedenis 18 januari 2007
Op Celebes was
niemand zijn leven zeker
Nederland 2, 21.25 uur
Vanavond het
tweede deel van het tweeluik over Zuid-Celebes. De beruchte zuiveringsacties
van het Depot Speciale Troepen in Zuid-Celebes, dezer dagen precies zestig jaar
geleden, liepen écht uit de hand toen commandant Raymond Westerling zijn
troepen opsplitste. Bij de groep van ongeveer 60 man die onder onderluitenant
J.B. Vermeulen het noordelijk terrein van de operaties bestreek, hebben zich
zeer ernstige excessen voorgedaan.
Ook komen
ooggetuigen en overlevenden in Indonesië aan het woord, die schokkende verhalen
vertellen over het optreden van de Nederlandse soldaten.
De commando’s
onder Westerling waren naar Zuid-Celebes gestuurd omdat de toestand daar
onhoudbaar was. Niemand was zijn leven meer zeker, plunderende en rovende
benden trokken rond en pleegden allerlei vormen van geweld.
Westerling
kreeg van zijn superieuren volmachten om daar met alle middelen tegen op te
treden. Hij koos voor het standrechtelijk executeren van verdachten, maar na
verloop van tijd werd de nauwkeurigheid bij het onderzoek almaar kleiner. En op
het laatst, zo blijkt uit Nederlands onderzoek en uit ooggetuigeverslagen,
liepen de acties uit op regelrechte moordpartijen.
Op 1 februari
1947 zijn zelfs 364 doden gevallen toen de soldaten in het wilde weg op een
menigte mannen begon te schieten. Volgens Nederlandse rapporten – er zijn twee
onderzoekscommissies op pad gestuurd in begin jaren vijftig – gebeurde dat in
het dorpje Galoeng Galoeng. Documentairemaker Erik Willems van Andere Tijden
(de eerste journalist die daar ooit geweest is) ontdekte dat zij zich in de
plaats vergist hadden omdat ze nooit ter plaatse onderzoek hadden ingesteld:
het bleek om de plaats Galoeng Lombok te gaan.
Geen van de
betrokken Nederlanders is ooit gestraft voor deze gebeurtenissen. Westerling is
buiten vervolging gesteld omdat hij in opdracht handelde en tegen enige ondergeschikten
is de vervolging begin jaren vijftig gestaakt.
sedikit saran aja,
ReplyDeletekalo ada gambarnya lebih bagus nih